Recap AMA StarkNet Community Vietnam X Louis Guthman

Vietnamese version:

(English version below)

Ông Louis Guthman - Ecosystem Lead của StarkWare đã tham gia buổi AMA với cộng đồng StarkNet Việt Nam tại buổi event offline được tổ chức vào chiều ngày 23/7. Tuy không thể dự trực tiếp nhưng ông đã có một số chia sẻ nhiều thông tin về định hướng phát triển trong tương lai của StarkNet và trả lời một số câu hỏi do các thành viên trong cộng đồng đặt ra. Nếu bạn đã bỏ lỡ buổi AMA thú vị này hay muốn xem lại để hiểu thêm về dự án StarkNet, đội ngũ StarkNet Việt Nam đã chuẩn bị sẵn phần recap với các nội dung chính của buổi AMA sau đây.

Khán giả 1: Hiện tại tôi đang phát triển một dự án web3 làm về gamefi, socialfi, metaverse trên BSC và tôi muốn đưa dự án của mình lên StarkNet. Tôi muốn biết là các dự án gamefi trên StarkNet đang phát triển như thế nào và đội ngũ phát triển các dự án Gamefi sẽ nhận được sự hỗ trợ gì khi phát triển sản phẩm? StarkNet hiện đang tập trung phát triển mảng nào? 

Louis: 

Tôi nghĩ là dự án game sẽ không tốn quá nhiều dung lượng lưu trữ trên blockchain khi chỉ có NFT và trao đổi mua bán NFT. Nên tôi nghĩ để triển khai dự án lên StarkNet khá dễ dàng, bạn chỉ cần tạo các hợp đồng ERC 721 trên StarkNet dùng ngôn ngữ Cairo, hoặc có thể dùng Warp để chuyển đổi từ ngôn ngữ khác sang Cairo. Còn về chuyện hỗ trợ các dự án như thế nào, thì bởi vì chúng tôi không có quỹ phát triển hệ sinh thái (ecosystem fund), cho nên chúng tôi không đầu tư trực tiếp vào các dự án, nhưng chúng tôi sẽ hỗ trợ dự án bằng cách khác như hỗ trợ từ những bước đầu hoặc giới thiệu các bạn với các nhà đầu tư lớn, các quỹ đầu tư lớn trong thị trường mà các bạn có thể huy động nguồn vốn từ đó.

Để trả lời câu hỏi thứ hai của bạn, thì mảng mà chúng tôi đang tập trung phát triển là Gamefi. Có rất nhiều nền tảng game hiện tại đang được xây dựng trên hệ sinh thái. Tôi có thể chỉ ra cho bạn một số sản phẩm gaming on-chain hiện có trên thị trường. Ví dụ như dự án Eykar, bạn có thể chơi game với các người dùng khác, đăng nhập trên browser... Một dự án khác khá thành công trong thời điểm hiện tại đó là briq. Còn về Defi thì hiện tại có Aave và Maker sắp được triển khai trên StarkNet. Và có Jediswap, Zigzag hiện cũng là mảnh ghép quan trọng trong hệ sinh thái Defi trên StarkNet hiện tại. 

Khán giả 2: Cairo là một ngôn ngữ khá mới và chưa phổ biến, team StarkNet có gặp khó khăn gì trong việc triển khai, vận hành sản phẩm không ? Nếu như một dev đang học các ngôn ngữ khác (Solidity, Rust, C++ ,...) chuyển qua Cairo, thì có incentive gì cho họ không?

Louis:

Thật ra ngôn ngữ Cairo không khó lắm. Đúng là ngôn ngữ này mới, có những lối suy nghĩ khác hơn và tư duy ngôn ngữ cũng khác với các ngôn ngữ đang có hiện nay. Nhưng nói chung thì nó không khó tới mức đó. Đã có hơn 1000 dev có thể học và thực hành ngôn ngữ trong 9 tháng vừa qua. Bên cạnh đó, chúng tôi có một cộng đồng rất năng nổ cùng tạo ra và chia sẻ các tài liệu học tập, video, các công cụ để khiến việc học Cairo trở nên dễ dàng hơn. Nếu bạn muốn học ngôn ngữ này, cách học dễ dàng nhất là vào Discord, hoặc vào StarkNet edu repo, ở đó có tài liệu học tập khá cụ thể. Hoặc bạn có thể xem thử Starkling, đây là bộ tài liệu học tập sẽ giúp quá trình học Cairo trở nên vui vẻ và thú vị hơn. 

Khán giả 3: Solidity là ngôn ngữ lập trình phổ biến nhất hiện nay để tạo ra các smart contract, và hiện tại đang có rất nhiều các dev sử dụng ngôn ngữ này. Polygon đã cho ra mắt zk EVM riêng, Matter Labs cũng cho ra mắt zk EVM. Vậy thì team StarkWare có ý định cho ra mắt phiên bản zk EVM nào hay không? 

Louis:

Câu trả lời của tôi là cũng không hẳn. Các công nghệ ZKP yêu cầu khối lượng tính toán khác nhau. Zk rollup không hoạt động bằng cách sử dụng bits, nó hoạt động với thứ được gọi là field element. Về cơ bản, nó là một đơn vị lớn hơn so với bits và bytes. Chúng tôi đã tối ưu hóa Cairo, việc virtual machine chạy rất hiệu quả có thể minh chứng cho điều đó. Và trên hết, nó không tương thích với EVM, nó cũng không bao giờ tương thích với Solidity vì chúng không có cùng computing paradigm làm nền tảng cho ngôn ngữ. Những gì bạn có thể làm bây giờ là triển khai EVM trên paradigm này. Sắp tới có một dự án giúp triển khai EVM với ngôn ngữ Cairo. Nhưng xét về hiệu suất mang lại, về cơ bản bạn sẽ không muốn làm điều này. Bạn thực sự muốn viết bằng chính ngôn ngữ Cairo để được hiệu quả và tối ưu hơn.

Khán giả 4: Cả Solana và Polygon đều có kế hoạch (và đã triển khai) thiết bị di động tương thích với Web3 và Ecosystem của họ, vậy StarkWare có dự kiến đi theo hướng này không, và sẽ làm gì để thu hút new user trên mặt trận mobile?

Louis:

Chúng tôi dành rất nhiều nguồn lực để phát triển trên mobile. Chúng tôi đang triển khai một vài thứ để khiến việc tạo ra các ứng dụng trên điện thoại bằng Cairo dễ dàng hơn, và sẽ ra mắt khoảng 1 tháng sau. Chúng tôi thật sự đánh giá cao thị trường mobile. Các ví đang chạy trên StarkNet như Argent X hay Braavos hiện đã có phiên bản mobile. Trong tương lai sẽ có nhiều công cụ hơn để hỗ trợ các dự án mobile chạy trên StarkNet. 

Để chiếm được thị phần trong thị trường mobile này, chúng tôi sẽ giúp đỡ các dự án bằng những công cụ cần thiết, ươm mầm dự án từ những giai đoạn đầu. Nếu bạn là người đang phát triển dự án đó, thì cứ nhắn tin trực tiếp cho tôi, tôi sẽ giúp đỡ bạn nếu có thể. 

Khán giả 5:  Việc educate người dùng là một vấn đề nan giải với mọi nền tảng, nhất là trên layer 2. Các bạn có kế hoạch gì để làm việc này, nhất là khi thị trường đang thật sự ảm đạm ?

Louis:

Thị trường gấu là khoảng thời gian phù hợp nhất với builder, vì bạn không bị phân tâm bởi những câu hỏi về giá, về token… Bạn muốn dự án của bạn tạo ra giá trị trước, rồi mới phát hành token sau. Có rất ít các dự án đang chạy trên mạng lưới StarkNet hiên tại. Dự án của bạn rất dễ thành công vì không có nhiều đối thủ cạnh tranh trên StarkNet, và mọi người sẽ có xu hướng đánh giá cao bạn và nếu bạn xây dựng sản phẩm trên StarkNet vì họ nghĩ là bạn giỏi. Các bạn nên học Cairo và build sản phẩm trên vì đây là cơ hội rất tốt cho bạn. Khi có cơ sở người dùng rồi, thì càng nhiều dự án tốt sẽ được xây dựng trên StarkNet và chuyện educate cho người dùng sẽ dễ dàng hơn. 

Khán giả 6: StarkNet dự kiến sẽ làm gì để khuyến khích các nền tảng DeFi tham gia vào hệ sinh thái của mình?

Louis:

Hệ sinh thái Defi trên StarkNet vẫn còn nhiều đất để phát triển. Chúng ta đã có Jediswap, Zigzag, dự án oracle Empiric, dự án lending zklend đến từ Hồng Kông, ZKX làm phái sinh perpetual. Tôi nghĩ là những dự án hiện tại cần thêm sự cạnh tranh, và tôi nghĩ rằng có thể đưa những dự án lớn khác lên StarkNet như Curve. Hoặc nếu bạn muốn các dự án làm về options, hay là NFT marketplace, thì vẫn còn chỗ để phát triển những dự án này trên StarkNet. Hệ sinh thái Defi trên StarkNet hiện tại khá nhỏ, chỉ có khoảng 20-25 dự án. Đây là cơ hội tốt nếu bạn muốn xây dựng các sản phẩm Defi trên StarkNet, vì dự án của bạn sẽ dễ thu hút nhiều sự chú ý hơn trong một cộng đồng nhỏ. 

Khán giả 7: Định hướng chính của team trong 2-3 năm tới là gì? Đâu là mảng sẽ được team StarkNet chú trọng trong tương lai? 

Louis:

Thứ thú vị nhất mà chúng tôi sẽ phát triển trong tương lai là Layer 3 recursive proof, có nghĩa là người khác có thể phát triển chain riêng của họ trên StarkNet như ở trên Cosmos, nhưng không cần sự tin cậy (trustless). Bạn có toàn quyền với tài sản của bạn và không ai có thể lấy tiền của bạn, sẽ không có những vụ hack như những gì đã xảy ra với Axie. Layer 3 là một thứ rất thú vị sẽ được phát triển tiếp theo. Những thứ khác chúng tôi sẽ tập trung phát triển là nâng cao hiệu suất mạng lưới, cho phép nhiều giao dịch xảy ra trên mạng lưới với chi phí rẻ hơn. 

Khán giả 8: Hằng ngày bạn sẽ theo dõi những thông số nào để theo dõi sự phát triển của StarkNet (TVL, số lượng dự án…)? Tiếp theo tôi muốn hỏi về việc gần đây dydx là dự án hiện đang chạy trên StarkEx với lượng TVL lớn nhất. Họ thông báo sẽ tham gia vào vũ trụ hệ sinh thái Cosmos. Điều này có ảnh hưởng đến các dự án layer 2 nói chung và ảnh hưởng đến StarkNet nói riêng hay không? 

Louis:

StarkNet hiện tại đã mainnet, những vẫn chưa sẵn sàng để các dự án chạy trên mạng lưới. Và tôi không muốn thấy hàng tỷ đô la được khóa ở trên đây, bởi vì mạng lưới được đội ngũ của chúng tôi cập nhật liên tục. Vậy nên các bạn chớ có bỏ tiền thật lên cây cầu, trừ khi bạn muốn làm một chuyện gì đó quan trọng. 

Còn thứ mà tôi sẽ theo dõi hằng ngày đó là, các developer tham gia vào đây có giỏi hay không, có những dự án tốt được phát triển hay không, dự án tốt theo ý tôi là dự án không có mô hình ponzi.

Câu hỏi thứ hai của bạn là về dydx. Có một số chuyện tôi không thể nói ra được, nhưng sự thật là tôi nghĩ việc họ làm như vậy là sai lầm. Họ đang có một sản phẩm tốt, phù hợp với thị trường và đã thu hút nhiều người dùng sử dụng, rồi đột nhiên họ chuyển sang Cosmos, có thể lý do là vì khuôn khổ pháp lý, hoặc là tính phi tập trung. Thay vì tiếp tục chạy trên StarkEx, họ đã chọn cách rời đi. 

Dydx là một khách hàng rất lớn của chúng tôi, nhưng hiện tại không là lớn nhất nữa, Sorare mới là lớn nhất. Trong vài tuần tới, sẽ có thêm 4 dự án ra mainnet trên StarkNet. Chúng tôi không lo lắng gì cho tương lai của StarkNet. 

Khán giả 9: Định hướng phát triển lâu dài của StarkNet như thế nào khi công nghệ STARK đang dần trở nên dễ triển khai hơn và StarkNet có nhiều đối thủ cạnh tranh trực tiếp như vậy? 

Louis: 

Công nghệ STARK và ngôn ngữ Cairo là do đội ngũ StarkWare tạo ra. Công nghệ STARK khá phức tạp và rắc rối, nhưng theo thời gian, việc triển khai nó sẽ trở nên dễ dàng hơn. Thêm vào đó, chúng tôi có cộng đồng, và sẽ xây dựng một cộng đồng trung thành. Chúng tôi sẽ đảm bảo rằng những người sử dụng STARK sẽ xây dựng sản phẩm trên StarkNet. Chúng tôi có một quỹ cộng đồng (public fund), nếu bạn đang xây dựng một thứ gì đó mang lại giá trị cho cộng đồng, nhưng lại không kiếm được tiền từ dự án của bạn, chúng tôi sẽ trả tiền cho bạn thông qua quỹ cộng đồng này. Vậy nên có thể nói giá trị của StarkWare không chỉ nằm ở công nghệ STARK, mà còn nằm ở cộng đồng. 

Khán giả 10: Tôi thấy các tài liệu audit của ngôn ngữ Cairo khá giới hạn. Bạn nghĩ sao về điều này khi ai cũng biết là tính bảo mật rất quan trọng, ngay cả với ngôn ngữ Solidity, vốn là một ngôn ngữ đã có tuổi trong thị trường này?

Louis:

Câu hỏi này rất hay. Điều đầu tiên chúng tôi sẽ làm là tạo ra một tiêu chuẩn và dựa theo đó, các nhà phát triển dùng tiêu chuẩn này để đối phó với các cuộc tấn công trong tương lai. Chúng tôi cũng làm việc với một số bên auditing như Trail of Bits, ConsenSys Diligence, Fuzzing Labs, Certora… Những bên này đang tìm kiếm các lỗi nếu có với Cairo. Ngoài ra, chúng tôi là người đi sau, chúng tôi có thể học hỏi từ những người đi trước, có thể tránh được những sai lầm mà người ta thường gặp phải với Solidity của Ethereum, hay với Solana, Cosmos… để đem lại tính bảo mật nhất cho Cairo.

English version:

Question 1: We are a blockchain project on BSC, focusing on gamefi, socialfi, metaverse. We want to integrate into StarkNet. What support can you guys provide to contributors building things on StarkNet? How is gamefi space on StarkNet?

Louis: I’m assuming that the game itself is relatively light when it comes to the usage of blockchain, meaning only NFTs and trading NFTs. So in this context, it’s relatively easy, you just create ERC 721 contracts using Cairo, or use Warp to translate contracts to Cairo. 

When it comes to support, because we don’t have an ecosystem fund, so we don’t directly invest in projects. But we can incubate your projects and introduce you to many big investors, big VCs that you can raise funds from. 

The sector we are focusing on is Gamefi. Gamefi is huge on StarkNet right now. There are a lot of gaming projects being built. I can show you some notable gaming on-chain projects like Eykar, or briq... About the Defi space, Aave and Maker are coming to StarkNet. Jediswap and Zigzag are also important puzzles in the Defi picture. 

Question 2: Cairo is quite a new programming language and not very popular. Do StarkNet team have any difficulties in implementing and developing the product? Are there any incentives for developers who is currently learning other languages   (Solidity, Rust, C++,...) and wanting to switch to Cairo? 

Louis: Cairo is not very hard. It’s new, it has its own quirks, different line of thinking, but overall it’s actually easy to use. We have over 1000 devs that picked up the language in the last 9 months since launch. There is also a very active community building tutorial, video, tooling to make studying Cairo easier. If you want to learn it, the easiest way is to go to Discord, try the StarkNet edu repo, it’s a very good tutorial. Also try Starkling, which makes it extremely attractive and fun to learn Cairo.

Question 3: Solidity is the most popular language for developing smart contracts. There are a lot of Solidity devs out there. Polygon already announced their zk EVM. Matter Labs also launched their zk EVM. Do you guys have any plans to do the same thing? 

Louis: The answer is yes and no. Different zk rollup technologies require different computing consumption. zk rollup does not work using bits. It works with something called “field element”, which is basically a big unit, a big number rather than bits and bites. We optimize Cairo to be as efficient as possible. But it’s not EVM compatible, it won’t ever be Solidity compatible to some sense because it doesn’t have the same computing paradigm underpinning the language. Now what you can do is implement the EVM on top of this paradigm. There is a new upcoming project which is to implement the EVM on top of Cairo, and then you will be able to run and simulate the Solidity smart contract. For performance, you basically don’t want to do that. You actually want to write in Cairo to be more efficient and more performant. 

Question 4: Both Solana and Polygon have plans and have already implemented their web 3 mobile devices for their ecosystems. Does StarkWare plan to do the same thing? If yes, what will you guys do to attract users and capture the web3 mobile market share?  

Louis: We are extremely committed to improving our mobile steps. We actually just started a new effort which makes it a lot easier to write mobile apps using Cairo and should be out in roughly a month from now. We know the mobile sector is everything.  All our wallets Argent X and Braavos already have a mobile version. We expect to have a lot more tooling to make it easier to run mobile applications on top of StarkNet. We plan to improve the tooling showcase to enable developers to build a good app on top of StarkNet. If you want to build things on StarkNet, you can talk to me afterwards. I’d be happy to help you to get to the next stage. 

Question 5: The biggest challenge of all crypto projects is user education, especially with Layer 2 platform. What are your plans to solve this problem in this so-called bear market?

Louis: Bear market is amazing for builders, because you don't have to hear the noise of people coming to you wanting to have a token and only focus on the token. Well, tokens are great but you probably want to have a project that has true value before bringing a token into existence. There are actually very few applications running on the network by now. It's very very easy to be successful right now because there are not a lot of people. And also people think that if you're building on StarkNet, you're smart. So I think that learning Cairo and building on StarkNet at the moment is a very good idea. When we have the user base, user education will come with more good projects building cool stuff on top of StarkNet. 

Question 6: What will StarkNet team do to attract Defi builders into the ecosystem? 

Louis: I think the Defi space on StarkNet could have a lot more projects built. We have Jediswap, Zigzag, Empiric network, zklend, ZKX…I think they need more competition and there is a big opportunity to bring existing solutions to StarkNet like Curve. And also if you want to do options or NFT marketplaces, there is room for those products to be built on top of StarkNet. StarkNet is a tiny community at the moment. There are 20 to 25 projects running on the network. It's very easy to stand out when the ecosystem is small. So if you want to build Defi stuff, it would be a great idea to try to do it on StarkNet.

Question 7: What is your vision and direction of development in the future? Where do you see your project in the next 2-3 years? What sector will you guys focus on?

Louis: One of the most interesting parts we’re doing is what we call L3 recursive proof, meaning the ability for someone to launch their own chain on top of StarkNet like Cosmos but trustless, the ability to have your own chain that you can control. It’s self-custodial. No one can steal your money. Things like the Axie hack can’t happen. This is super important and super cool.  If you are interested to look at what's coming next, Layer 3 is super cool. There is also another thing that we’re doing that will improve the performance of programmers and enable cheaper transactions. 

Question 8:  What are the metrics (the number of projects, TVL..) that you will take a look at every day to make sure that your StarkNet ecosystem is growing? Also I want to ask about the event that happened lately. The project dydx, which uses StarkEx with the highest TVL, just announced that they will leave the L2 space and join the Cosmos universe. Will it affect L2 space in general and StarkNet specifically?

Louis: 

StarkNet is on mainnet but it’s not ready for production yet,  in the sense that I don't want a billion dollars yet on the network because things are gonna change and things are improving all the time. So don't put your money yet on StarkNet. Truly, do not put your money on the bridge except you are doing specific things. 

The metric I'm looking at everyday is: are good devs coming to the ecosystem, are good projects being built, and by good project I mean non-ponzi projects. 

And about dydx, there are things I cannot say in public but I think they're making a mistake. They had a product that had PMF, had a lot of traction and usage, and they suddenly moved to Cosmos. From my perspective, that decision seems to be coming from the influence of regulation and decentralization. They could have built dydx on top of StarkEx, but they choose their own way and I think they're making a mistake. 

dydx was a big customer of ours but actually not the biggest anymore. The biggest customer now is Sorare. There are 4 projects going to mainnet on StarkNet this month. Let’s say that we are not worried about the future of StarkWare.

Question 9: Stark technology is not very hard to implement. zk rollup is more and more popular. zk sync already did it. What is the long term game for StarkWare and StarkNet? 

Louis: You're actually right to some sense. STARK was invented by StarkWare. STARK is complicated and complex. But it becomes easier and easier through time. But we also have the community. We are building a loyal community. We make sure those people using STARK will build things on StarkNet, and they will be included as part of the community. We have things called public funding, meaning that if you are working on something that brings value to the community but doesn't necessarily have a business model. We will pay you with the public fund. So the long term game for StarkWare and StarkNet is not just STARK, but is also the community of builders, supporters and the infrastructure we are building. 

Question 10: The auditing resources of Cairo are quite limited. We know that the security aspect is very important in this industry, even with Solidity - a pretty mature language in this market. How do you address the concern of security when implementing Cairo?

Louis: That’s a great question. I love it. We are working to create standards so that everyone will use them against attacks. We are also working with a lot of auditing firms to learn best practices such as Trail of Beds, ConsenSys Diligence, Fuzzing Labs, Certora… They are looking into Cairo code and trying to find how people are shooting themselves in the foot. The last thing is that we try to learn from the mistakes people made with Solidity of Ethereum, Solana, Cosmos…